Dul ve Yetim Aylığı Nedir? Nasıl Hesaplanır? Kimler Hak Kazanabilir?

Bu yazı www.angorahukukdanismanlik.com web sitesinden alınmıştır.

Dul ve Yetim Aylığı, Sosyal Güvenlik Kurumu'nun ölüm sigortası kolundan vefat edenin eş ve çocuklarına belirli şartlar çerçevesinde ve belirli oranlarda gelir bağlanmasıdır. İlgili gelirin bağlanmasında; hesaplama oranında ve kimlerin hak sahibi olduğuna dair belirli kanuni düzenlemeler mevcuttur. Bu yazımızda dul ve yetim aylığı nedir, kimlere bağlanabilir, nasıl hesaplanır bu hususlara değineceğiz.

SGK Tarafından Ölüme Bağlı Sağlanan Haklar Nelerdir?

5510 sayılı Sosyal Güvenlik Kanunu'nun 32. maddesi ve devamında sigortalının ölümü halinde sağlanacak haklar düzenlenmiştir. İlgili maddede ölüme bağlı sağlanan haklar şu şekilde sıralanmıştır:

• Ölüm aylığı bağlanması.

• Ölüm toptan ödemesi yapılması.

• Aylık almakta olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi.

• Cenaze ödeneği verilmesi.

Dul Ve Yetim Aylığı Nedir? (Ölüm Aylığı)

Ölüm Aylığı sigortalının vefatı halinde sigortalının eşi ve çocuklarının hayatını idame ettirebilmesi maksadıyla düzenlenmiş olan bir haktır. İlgili kanunda ölüm aylığına hak kazanma şu şekilde düzenlenmiştir:

• En az 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş,

• Kazaya uğramış, malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup henüz işlemi tamamlanmamış,

• Bağlanmış bulunan malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı, sigortalı olarak çalışmaya başlamaları sebebiyle kesilmiş, durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanır. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanların hak sahiplerine aylık bağlanabilmesi için ölen sigortalının genel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığından dolayı prim ve prime ilişkin her türlü borcunun olmaması veya ödenmesi şarttır.

Dul ve Yetim Aylığı Nasıl Hesaplanır?

Sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine bağlanan aylığın hesaplanmasında;

• Sigortalının almakta olduğu veya bağlanmasına hak kazandığı malûllük, vazife malûllüğü veya yaşlılık aylığı,

• Malûllük veya yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra sigortalı olarak çalışmaya başlaması sebebiyle aylığı kesilen sigortalının ölüm tarihi esas alınarak malulluk aylığı hesaplamasına göre tespit edilecek aylığı,

• Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olan sigortalının prim ödeme gün sayısı, 9000 günden az ise 9000 gün üzerinden, 9000 gün ve daha fazla ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden, yaşlılık aylığı hesabı esas alınır.

Dul Ve Yetim Aylığı Eş ve Çocuklar Arasında Nasıl Paylaştırılır?

• Çalışmayan, herhangi bir sosyal güvencesi bulunmayan ve çocukları herhangi bir aylık almayan dul eşe hesaplanan gelirin %75'i,

• Diğer hallerde dul eşe gelirin %50'si,

• 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim yapması halinde 25 yaşını doldurmayan çocukların her birine %25'i,

• Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malûl olduğu anlaşılan çocukların her birine %25'i,

• Yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının her birine %25'i,

• Yukarıda sayılan çocuklardan bu aylığı almaya hak kazanan ve ilgili aylığı alacak dul anası veya babası bulunmayan çocukların her birine %50'si

• Hak sahibi eş ve çocuklardan artan hisse bulunması halinde her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması ve diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması şartıyla ana ve babaya toplam %25'i oranında; ana ve babanın 65 yaşın üstünde olması halinde ise artan hisseye bakılmaksızın yukarıdaki şartlarla toplam %25'i, oranında aylık bağlanır.

Fakat yukarıda belirtmiş olduğumuz şartlarda hak sahiplerine bağlanacak aylıkların toplamı sigortalıya ait aylığın tutarını geçemez. Bu sınırın aşılmaması için gerekirse hak sahiplerinin aylıklarından orantılı olarak indirimler yapılır.

Evlat Edinilen Çocuklar Dul ve Yetim Aylığından Faydalanabilir mi?

Evet faydalanabilir. Sigortalı tarafından evlât edinilmiş, tanınmış veya soy bağı düzeltilmiş veya babalığı hükme bağlanmış çocukları ile sigortalının ölümünden sonra doğan çocukları, bağlanacak aylıktan yukarıda belirtilen esaslara göre yararlanır.

Dul ve Yetim Aylığı Ne Zaman Başlar ve Kesilir?

Ölüm sigortasından sigortalının hak sahiplerine bağlanacak aylıklar;

• Sigortalının ölüm tarihini,

• Hak sahibi olma niteliğinin ölüm tarihinden sonra kazanılması halinde, bu niteliğin kazanıldığı tarihi, takip eden ay başından itibaren başlatılır.

• Dul ve Yetim Aylığı yukarıda belirtmiş olduğumuz paylaştırma kriterlerine sahip kişinin bu şartları yerine getiremediği tarihten itibaren kesilir.
  
  
  

Aylığın Kesilmesinin Ardından Yeniden Aylık Bağlanabilir mi?

Evet. 5510 sayılı Kanuna göre aylığın kesilmesine sebep olan olay ortadan kalktığında aylık tekrar bağlanabilir. Örneğin; evlenmiş ve boşanmış bir süre bu sebeple yetim aylığı almış olan kızların tekrar evlenip haklarını kaybetmesi halinde tekrar boşanmaları aylık almalarına yeterli olacaktır. Başvuru üzerine yeni boşanma tarihini takip eden aydan itibaren dul ve yetim aylığına tekrar hak kazanacaktır

Dul ve Yetim Aylığının Kesilmesini Gerektiren Haller

Dul Aylığının Kesilmesini Gerektiren Haller:

• Türk Vatandaşlığından Çıkma/Çıkarılma

• Evlenme: Harp malulü ile evlenen kadının aylıkları kesilmemektedir. Sonradan evlendiği eşinin ölümü nedeniyle, ikinci eşinden de ölüm aylığına hak kazanan dul eşe, bu aylıklardan tercih ettiği aylığı bağlanmaktadır.

5434 sayılı Kanuna göre dul aylığı bağlananların 5510 sayılı Kanunun 4/1-a, 4/1-b ve 4/1-c statüsünde çalışmaya başlamaları halinde aylıkları kesilmemektedir. Ancak, çalışılan statüye göre aylık bağlama oranları değişmektedir. Ayrıca çalışmaya başlayanların hangi sigorta kapsamında çalıştığına bakılmaksızın ek 81 inci ve ek 84 üncü madde kapsamında yapılan ek/ilave ödemeleri, çalışmaya başladıkları tarihi takip eden aybaşından itibaren kesilmektedir.

Kız ve Erkek Yetimin Aylığının Kesilmesini Gerektiren Haller:

• Türk Vatandaşlığından Çıkma/Çıkarılma

• Evlenme: Yetim aylığı almakta iken evlenen erkek ve kız yetimin aylıkları kesilmektedir.

• Çalışma Halinde Aylıkların Kesilmesi: 5434 sayılı Kanuna göre yetim aylığı bağlananların 5510 sayılı Kanunun 4/1-a, ve 4/1-b statüsünde çalışmaya başlamaları halinde yetim aylıkları kesilmemektedir. 5434 sayılı Kanunun 99 uncu maddesi gereğince yetim aylığı alanların 5510 sayılı Kanunun 4/1-c statüsünde çalışması halinde, yetimin aylığı göreve girdiği tarihi takip eden aybaşından itibaren kesilmektedir. Ayrıca çalışmaya başlayanların hangi sigorta kapsamında çalıştığına bakılmaksızın ek 81 inci ve ek 84 üncü madde kapsamında yapılan ek ödemeleri, çalışmaya başladıkları tarihi takip eden aybaşından itibaren kesilecektir.

• Öğrenim Durumu Değişikliği Nedeniyle Aylıkların Kesilmesi: Erkek yetimlerin ölüm tarihinde 18, ortaöğrenim yapmakta ise 20, yükseköğrenim yapmakta ise 25 yaşını doldurması halinde aylıkları kesilmektedir. Ayrıca, 25 yaşını doldurmayan erkek yetimin bir yüksek öğrenimi bitirmesinden sonra ikinci bir yüksek öğrenimde geçen süreleri ile doktora veya ikinci defa yapılan master veyahut lisans üstü uzmanlık öğreniminde geçen süreleri için aylık bağlanmamakta, ödenen aylıklar kesilmektedir.

Malul Erkek Yetimin Aylığının Kesilmesini Gerektiren Haller:

• Türk Vatandaşlığından Çıkma/Çıkarılma

• Çalışma Halinde Aylıkların Kesilmesi: 5434 sayılı Kanuna göre göre aylık almakta olan malul erkek yetimin 5510 sayılı Kanunun 4/1-c kapsamında çalışması durumunda 5434 sayılı Kanunun 99 uncu maddesi gereğince aylığı kesilmektedir. 5510 sayılı Kanunun 4/1-a ve 4/1-b kapsamında çalışmaları nedeniyle bağlanan aylıklarının asgari ücretin net tutarından fazla olduğu tespit edilenlerden muhtaç olmadıklarına karar verilenlerin aylıkları kesilmektedir.

• Evlenme: Malul erkek yetimin evlenmesi halinde aylıkları kesilmemektedir.

Anne ve Babanın Yetim Aylığının Kesilmesini Gerektiren Haller:

• Türk Vatandaşlığından Çıkma/Çıkarılma

• Çalışma Halinde Aylıkların Kesilmesi: 5434 sayılı Kanuna göre göre aylık almakta olan anne ve babanın 5510 sayılı Kanunun 4/1-c kapsamında çalışması durumunda 5434 sayılı Kanunun 99 uncu maddesi gereğince aylığı kesilmektedir. 5510 sayılı Kanunun 4/1-a ve 4/1-b kapsamında çalışmaları nedeniyle bağlanan aylıklarının asgari ücretin net tutarından fazla olduğu tespit edilenlerden muhtaç olmadıklarına karar verilenlerin aylıkları kesilmektedir.

• Evlenme: Aylık almakta iken evlenen babanın aylığı kesilmemektedir. Ancak aylık almakta iken evlenen annenin aylığı evlenme tarihini takip eden aybaşından itibaren kesilmektedir.

• Vazife ve harp malullerinin annelerine bağlanmış olan aylıklar evlenmeleri halinde ise kesilmemektedir. Ayrıca, vazife ve harp malullerinin baba ve annelerine bağlanmış olan aylıklar 5510 sayılı Kanunun 4/1-a, 4/1-b ve 4/1-c statüsünde çalışmaya başlamaları halinde de kesilmemektedir.

Evlenme Ödeneği Nedir?

• Evlenmeleri nedeniyle, gelir veya aylıklarının kesilmesi gereken kız çocuklarına evlenmeleri ve talepte bulunmaları halinde almakta oldukları aylık veya gelirlerinin iki yıllık tutarı bir defaya mahsus olmak üzere evlenme ödeneği olarak peşin ödenir.

• Fakat Evlenme ödeneği alan hak sahibinin aylığının kesildiği tarihten itibaren iki yıl içerisinde yeniden hak sahibi olması halinde, iki yıllık sürenin sonuna kadar gelir veya aylık bağlanmaz. Yani iki yıl içerisinde bir boşanma meydana gelmesi halinde iki yıllık sürenin sonuna kadar ilgili kız çocuğu tekrar aylık alamayacaktır. Fakat bu sürenin dolmasının ardından aylık alabilecektir.

• Evlenme ödeneği verilmesi halinde, diğer hak sahiplerinin aylık veya gelirleri evlenme ödeneği verilen sürenin bitimini takip eden ödeme döneminden itibaren tekrar hesap edilir.

Dul ve Yetim Aylığı Ölümün Meydana Gelmesindeki Kusurlu Kişiye Rücu Edilebilir mi?

Dul ve yetim aylığının peşin sermaye değerinin ölümün meydana gelmesinde kusurlu kişiye rücu edilebilmesinin şartı kasttır. Kanuna göre olayın meydana gelmesinde kastı olan kişiye bu değerin yarısı rücu edilebilir. Örneğin; trafik kazası veya iş kazası genellikle taksirle işlenen suçlar olduğundan ve ceza kovuşturmasında veya soruşturmasında da taksirle işlendiğine dair maddi bir olgu bulunuyorsa ilgili ödemeler kusurlu kişiye rücu edilemez.

SONUÇ

Dul ve Yetim Aylığının bağlanması, hesaplanması ve toplu ödeme alınması gibi konular dikkatli ve detaylı hesaplanması gereken hususlardır. SGK tarafından bağlanan iş kazası geliri ile dul ve yetim aylığı karıştırılmamalıdır. Her halükarda Sosyal Güvenlik Hukuku alanında uzman bir avukata danışmak hak kaybına uğramanızın önüne geçecektir.

Bu yazı www.angorahukukdanismanlik.com web sitesinden alınmıştır.

Daha detaylı bilgi için https://www.angorahukukdanismanlik.com/iletisim adresi üzerinden iletişime geçilebilir.

Yazının linki; https://www.angorahukukdanismanlik.com/post/dul-ve-yetim-ayl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-nedir-nas%C4%B1l-hesaplan%C4%B1r-kimler-hak-kazanabilir